شروع به جرم و مجازات آن چیست؟
تفسیر ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی
[highlight color=”orange”]تفسیر ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی،در قانون مجازات اسلامی، ماده ۱۲۲ به شرح جرائم شروع به جرم اشاره دارد.[/highlight]
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]این ماده برای افرادی که به هر دلیلی شروع به انجام یک عمل جرم‌آلود کرده‌اند، اما مرتکب جرم نشده‌اند، مجازات‌های خاصی را در نظر گرفته است.[/box]
به عبارت دیگر، این افراد با اقداماتی که به طور مشخص در آن قانون ذکر شده است، در معرض مجازات قرار می‌گیرند.
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]مجازات‌های ممکن شامل تحریم‌های مختلفی مانند جریمه، زندان، ممنوعیت از اشتغال به شغل یا فعالیتی خاص و یا سایر مجازات‌های انضباطی و اجتماعی می‌باشد. این اقدامات در نهایت به منظور جلوگیری از انجام جرم و حفظ نظم و امنیت اجتماعی است.[/box]
بنابراین، این مفهوم اهمیت حفظ نظم اجتماعی و جلوگیری از انحرافات را به خوبی نشان می‌دهد و قانونگذار این نکته را مورد توجه قرار داده است تا جامعه به شکلی سالم و امن از این جنبه نگهداری شود.
مراحل ارتکاب جرم و مجازات مرتبط
قصد جرم
[highlight color=”orange”]در ماده ۱۲۳ قانون مجازات اسلامی، قصد جرم به عنوان یکی از مراحل ارتکاب جرم تعریف شده است. این مرحله نشان‌دهنده داشتن قصد انجام یک عمل جرم‌آلود است،[/highlight]
بدون اینکه به طور واقعی به انجام آن پرداخته شود. به عبارت دیگر، اگر فقط قصد ارتکاب جرم وجود داشته باشد و عمل مجرمانه انجام نشود، جرمی انجام نمی‌پذیرد. این اصل حقوقی به منزله حفاظت از افرادی است که احتمال ارتکاب جرم وجود دارد، اما هنوز آن را انجام نداده‌اند.
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]طبق این ماده، شخصی که تنها قصد جرم را داشته باشد، مجازات تعیین نمی‌شود، مگر در مواردی که قانونگذار برای قصد ارتکاب جرم مجازات را تعیین کرده باشد.[/box]
این نکته نشان می‌دهد که قانونگذار برای موارد خاصی که قصد ارتکاب جرم به طور واضح مشخص است، مجازات‌های خاصی را در نظر گرفته است. این اقدامات همه‌گیری از جرایم را بهبود می‌بخشد و از انحرافات احتمالی جلوگیری می‌کند، در حالی که حقوق افراد را نیز محافظت می‌کند.
تهیه مقدمات جرم (عملیات مقدماتی)
تدارک دادن مقدمات ارتکاب جرم، به عنوان عملیات مقدماتی، به تنهایی به عنوان یک جرم محسوب نمی‌شود. این فرآیند، هرگز به تنهایی جرمی را تشکیل نمی‌دهد، مگر آنکه شخص در ارتکاب جرم به عنوان معاون دخالت داشته باشد.
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]در این حالت، به طبق مواد ۱۲۶ و ۱۲۷ قانون مجازات اسلامی، شخص معاون نیز مجازات می‌شود.[/box]
این اصل به عنوان یک وسیله حقوقی، به افرادی که در تدارک دادن مقدمات جرم شرکت کرده‌اند ولی به طور مستقیم در ارتکاب جرم شرکت نکرده‌اند، مجازات را تحمیل نمی‌کند.
[highlight color=”orange”]این اقدام، نشان از توجه قانونگذار به مسائل عدالت و عدم تحمیل مجازات غیرضروری به افراد است، مگر اینکه آنان به صورت مستقیم در ارتکاب جرم دخالت داشته باشند.[/highlight]
شروع به اجرای جرم
در مرحله شروع به اجرای جرم، شخص به انجام قسمتی از عمل جرم‌آلود می‌پردازد، اما هنوز عمل مجرمانه به طور کامل انجام نشده است. به عبارت دیگر، شخص در این مرحله قدم اولیه را برای ارتکاب جرم برمی‌دارد، اما هنوز به انجام جرم به صورت کامل نرسیده است.
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]این مرحله نشان‌دهنده آغاز فرآیند ارتکاب جرم است، اما هنوز عملیات جرم‌آلود به طور کامل تکمیل نشده است. از این رو، در این مرحله ممکن است شخص از ادامه فعالیت‌های جرم‌آلود منصرف شود یا فرآیند ارتکاب جرم متوقف شود.[/box]
قوانین مختلف وابسته به نوع جرم و موقعیت‌های مختلف، ممکن است مجازات‌های متفاوتی برای شروع به اجرای جرم را تعیین کنند. این اقدام نیز، همانند سایر مراحل ارتکاب جرم، مورد توجه سیستم قضایی قرار می‌گیرد و ممکن است مجازات‌های متناسب با آن اعمال شود.
اجرای جرم به صورت کامل
[highlight color=”yellow”]در مرحله اجرای جرم به صورت کامل، شخص به طور کامل عملیات جرم‌آلود را اجرا کرده و هیچ گونه انصراف یا تغییر نظری نداشته است.[/highlight]
[highlight color=”orange”]به عبارت دیگر، شخص در این مرحله به طور کامل و با کمال احتمال، جرم را انجام داده است و نتیجه مورد نظر از اجرای جرم محقق شده است.[/highlight]
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]در این مرحله، در صورتی که نتیجه مورد نظر از اجرای جرم، مانند اخذ مال یا آسیب رساندن به دیگران، واقع شود، شخص به عنوان مرتکب جرم شناخته شده و مجازات‌های متناسب با آن عمل قانونی اعمال می‌شود. این ممکن است شامل حبس، جریمه، یا دیگر مجازات معین در قوانین مربوط به نوع جرم و محل ارتکاب آن باشد.[/box]
این مراحل نشان می‌دهد که ارتکاب جرم یک فرآیند پیچیده است که از مرحله قصد تا اجرا به صورت کامل انجام می‌شود و مسئولیت و مجازات متناسب با مرحله‌ای که شخص در آن قرار دارد، تعیین می‌شود.
شروع به جرم و انصراف از جرم به صورت ارادی و غیر ارادی
شروع به جرم و انصراف از جرم دو شرایط اصلی دارد که در صورت اتفاق، ممکن است به مسائل حقوقی پیچیده منجر شود:
انصراف ارادی
در این حالت، شخص به اراده خود از انجام عمل مجرمانه منصرف می‌شود. در این صورت، چون شخص هیچ عملی جرم‌آلود انجام نداده، نمی‌توان او را مجازات کرد.
ماده ۱۲۴ قانون مجازات اسلامی به این موضوع اشاره دارد و می‌گوید:
هرگاه کسی شروع به جرمی نماید و به اراده خود آن را ترک کند، به اتهام شروع به آن جرم، تعقیب نمی‌شود؛ لکن اگر همان مقدار رفتاری که مرتکب شده است جرم باشد، به مجازات آن محکوم می‌شود.
انصراف غیر ارادی
[highlight color=”yellow”]در این حالت، عواملی خارج از اراده شخص باعث می‌شوند که او نتواند جرم را به طور کامل انجام دهد.[/highlight] [highlight color=”orange”]در این صورت، شخص را می‌توان به عنوان “شروع به جرم” مجازات کرد.[/highlight]
قانونگذار در بخش سوم از کلیات قانون مجازات اسلامی در فصل اول، ذیل ماده ۱۲۲، به بحث شروع به جرم پرداخته و تعریف آن را بیان می‌کند:
هرکس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند.
جرم عقیم، جرم محال، و شروع به جرم
جرم عقیم و جرم محال دو مفهوم حقوقی هستند که در صورتی که نتیجه مورد نظر از ارتکاب جرم محقق نشود، مورد بررسی قرار می‌گیرند:
جرم عقیم
در این حالت، شخص اقدام به شروع به جرم می‌کند اما به دلیل بروز موانع، نتوانسته است جرم را به طور کامل انجام دهد. این حالت مشابه مجازات “شروع به جرم” است که در ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی تعریف شده است.
جرم محال
[highlight color=”yellow”]این حالت زمانی رخ می‌دهد که امکان تحقق جرم از ابتدا وجود نداشته باشد.[/highlight][highlight color=”orange”]جرم محال می‌تواند شامل دو دسته “محال حکمی” و “محال موضوعی” باشد.[/highlight]
- محال حکمی: در این حالت، فرد از وجود حکم نا آگاه بوده و عملش نتیجه‌ای از عدم آگاهی به حکم است. مثلاً اگر شخصی حمل اسلحه را جرم ندانسته باشد، طبق ماده ۱۵۵ قانون مجازات اسلامی، ممکن است از مجازات معاف شود.
- محال موضوعی: در این حالت، فرد از وجود حکم آگاه بوده اما شرایط لازم برای انجام جرم وجود نداشته است. مثلاً اگر فردی با اسلحه‌ای پلاستیکی به کسی تهدید کند، به دلیل عدم وجود خطر واقعی، این عمل جرمی محسوب نمی‌شود.
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]در صورتی که عملیات مادی به طور کامل انجام شود و نتیجه مورد نظر از اجرای جرم محقق شود، فرد مشمول مجازات معین در تبصره ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی قرار می‌گیرد.[/box]
مفهوم و مجازات شروع به جرم در قانون مجازات اسلامی
مفهوم شروع به جرم
شروع به جرم یکی از مفاهیم حقوقی مهم است که در قانون مجازات اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این حالت، شخص به عملیاتی که منجر به ارتکاب جرم خواهد شد، شروع می‌کند، اما هنوز جرمی به طور کامل واقع نشده است.
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]این مفهوم برای جرائم درجه ۱ تا ۶ قابل طرح است و در صورت شروع به جرم در جرائمی که مجازات آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است، مجازات افراد یک تا سه درجه کمتر از مجازات اصلی آن جرم در نظر گرفته می‌شود.[/box]
مجازات شروع به جرم
ادامه ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی نیز مفادی درباره مجازات شروع به جرم ذکر می‌کند:
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است، مجازات شروع به جرم به حبس تعزیری درجه چهار تبدیل می‌شود.
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس تعزیری درجه چهار است، مجازات شروع به جرم به حبس تعزیری درجه پنج ارتقا می‌یابد.
- در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی یا حبس تعزیری درجه پنج است، مجازات شروع به جرم به حبس تعزیری، شلاق یا جزای نقدی درجه شش تغییر می‌یابد.
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]نکته مهمی که در اینجا باید به آن توجه کرد، این است که موضوع شروع به جرم تنها برای جرائم درجه ۱ تا ۶ قابل طرح است. بنابراین، اگر شخصی در حال ارتکاب جرائم درجه ۶ و بالاتر باشد و قبل از انجام کامل جرم دستگیر شود، دیگر نمی‌توان این شخص را مجازات کرد.[/box]
البته، در صورت وجود قانون خاصی به این موضوع اشاره شده باشد، شروع به جرم ممکن است در جرائمی با مجازات قطعی نیز مورد بررسی قرار گیرد.
[highlight color=”orange”]برای مثال، تبصره ۲ ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری مجازات شروع به جرم را در موارد مشخصی تعیین می‌کند.[/highlight]
این بحث نشان می‌دهد که مجازات شروع به جرم یکی از مسائل پیچیده حقوقی است که در نظام قضایی مورد بررسی قرار می‌گیرد و تعیین مجازات متناسب با نوع جرم و شرایط ارتکاب آن امری حیاتی است.
تجزیه و تحلیل مراحل ارتکاب جرم و مجازات‌های مرتبط
برای ارتکاب یک جرم، شخص متهم باید از چهار مرحله عبور کند، که شامل قصد ارتکاب جرم، تهیه مقدمات، شروع به اجرای جرم، و انجام جرم به طور کامل می‌باشد.
[box type=”shadow” align=”aligncenter” class=”” width=””]در مورد مرحله قصد ارتکاب جرم و تهیه مقدمات، باید توجه داشت که در بسیاری از موارد، تنها داشتن قصد ارتکاب جرم یا تهیه مقدمات، به تنهایی جرم نیست، مگر در مواردی که در قوانین خاص یا مواد خاصی بیان شده باشد.[/box]
در مورد شروع به اجرای جرم، اگر انصراف از اجرای جرم به دلیل اراده شخصی باشد، طبق ماده ۱۲۴ قانون مجازات اسلامی، هیچ مجازاتی تعیین نمی‌شود. اما اگر انصراف غیرارادی باشد، شخص به مجازات شروع به جرم محکوم می‌شود.
اگر شخص به مرحله اجرایی جرم نیز رسیده و نتیجه مورد انتظار را به دست آورد، جرم به طور کامل واقع می‌شود و شخص متهم باید مجازات را تحمل کند.
اما اگر نتیجه مورد انتظار حاصل نشد، باید علت را بررسی کرد و ببینیم آیا شرایط برای وقوع جرم وجود داشته یا نه؟
[highlight color=”orange”]در صورتی که شرایط وقوع جرم وجود داشته ولی به دلیل موانعی جلوی تحقق آن گرفته شده باشد (مثلاً تیری به خطا رفته)، در این حالت جرم عقیم رخ داده که معادل مجازات شروع به جرم محسوب می‌شود.[/highlight]
اما اگر جرم اصلاً امکان وقوع نداشته باشد، به دلیل عدم آگاهی از حکم، طبق ماده ۱۵۵ قانون مجازات، شخص متهم معاف از مجازات است. اما اگر شخص از حکم آگاه بوده ولی موضوع امکان‌پذیری را انکار کرده باشد، باید بررسی کنیم که آیا موضوع به طور مطلق یا نسبی منتفی بوده است.
بنابراین، مفاهیم «شروع به جرم»، «جرم عقیم»، و «جرم محال نسبی» از نظر مجازات موازی هستند و تعیین مجازات متناسب با هر یک از این موارد امری حیاتی در نظام قضایی است.
آیا با مسائل قانونی مربوط به جرم و جرایم روبه‌رو هستید؟ آیا به دنبال راهکارهای حقوقی مناسب برای مواجهه با این مسائل می‌گردید؟
در گروه وکلای یاسا، تیمی از وکلای کیفری متخصص، با دانش عمیق و تجربه گسترده در زمینه حقوق کیفری، آماده اند تا شما را در این مسیر پیچیده همراهی کند و بهترین مشاوره حقوقی را برای شما فراهم کند.
خدمات ما شامل:
- مشاوره حقوقی کبفری کامل و دقیق در زمینه جرم‌ها و مجازات‌ها
- حضور در دادگاه و نمایندگی شما در مقابل دستگاه‌های قضایی
- تهیه اسناد و دفاع موثر در مواجهه با اتهامات
اگر به دنبال یک همراه قانونی مطمئن برای مواجهه با مسائل کیفری هستید، با وکیل کیفری ما تماس بگیرید و از تخصص و تجربه وکلا و مشاوران حقوقی ما بهره‌مند شوید.
