بررسی ابعاد حقوقی و کیفری هوش مصنوعی (AI)
بررسی ابعاد حقوقی و کیفری هوش مصنوعی (AI)
هوش مصنوعی (AI) در سال‌های اخیر پیشرفتهای چشمگیری داشته و به یکی از موضوعات مهم در حوزه‌های مختلف تبدیل شده است. با این حال، استفاده از این فناوری پیشرفته چالش‌های حقوقی و کیفری جدیدی را به وجود آورده است.
در این مقاله، به بررسی ابعاد حقوقی و کیفری هوش مصنوعی در نظام حقوقی ایران خواهیم پرداخت. موضوعات مورد بررسی شامل مسئولیت کیفری هوش مصنوعی، نقش آن در فرآیندهای حقوقی و کیفری، و چالش‌های مرتبط با قراردادها و احقاق حقوق افراد خواهد بود.
مسئولیت کیفری هوش مصنوعی با کیست؟
الف. طبیعت مسئولیت کیفری
هوش مصنوعی به خودی خود نمی‌تواند دارای مسئولیت کیفری باشد، چرا که فاقد اراده، شعور و قدرت تصمیم‌گیری اخلاقی است که لازمه پذیرش مسئولیت کیفری است. با این حال، سوال اصلی اینجاست که در صورت وقوع جرم توسط یک سیستم هوش مصنوعی، چه کسی باید پاسخگو باشد؟ آیا مسئولیت به عهده تولیدکننده نرم‌افزار، کاربر، یا شخص دیگری است؟
ب. مسئولیت کیفری تولیدکنندگان و کاربران هوش مصنوعی
در قوانین فعلی ایران، مسئولیت کیفری برای جرایمی که با استفاده از هوش مصنوعی رخ می‌دهد، عمدتاً بر عهده تولیدکنندگان و کاربران قرار می‌گیرد. تولیدکنندگان ممکن است به دلیل نقص در طراحی یا عدم پیش‌بینی خطرات احتمالی مورد پیگرد قانونی قرار گیرند. از سوی دیگر، کاربران نیز ممکن است به دلیل استفاده نادرست یا سوءاستفاده از هوش مصنوعی مسئول شناخته شوند.
ج. چالش‌های حقوقی در تعیین مسئولیت هوش مصنوعی
یکی از چالش‌های اصلی در تعیین مسئولیت کیفری هوش مصنوعی، پیچیدگی و عدم پیش‌بینی‌پذیری رفتار سیستم‌های مبتنی بر یادگیری عمیق است. این سیستم‌ها ممکن است تصمیماتی بگیرند که حتی تولیدکنندگان یا کاربران آنها نیز قادر به پیش‌بینی آن نباشند. این موضوع باعث ایجاد سوالاتی جدی در مورد نحوه تعریف و تعیین مسئولیت کیفری می‌شود.
نقش هوش مصنوعی در فرآیندهای حقوقی و کیفری چیست؟
الف. استفاده از هوش مصنوعی در تهیه لوایح و دعاوی کیفری
هوش مصنوعی به سرعت در حال تبدیل شدن به ابزاری حیاتی برای وکلا و مشاوران حقوقی است. استفاده از این فناوری در تهیه لوایح و دعاوی کیفری می‌تواند به تسریع روند کار و افزایش دقت در تحلیل‌های حقوقی کمک کند. هوش مصنوعی می‌تواند با تحلیل حجم وسیعی از اطلاعات و مستندات، پیشنهادهایی برای استدلال‌های حقوقی ارائه دهد که در تصمیم‌گیری‌های حقوقی مؤثر باشند.
ب. چالش‌های حقوقی استفاده از هوش مصنوعی در سیستم قضایی
قراردادها و مسائل حقوقی مرتبط با هوش مصنوعی
الف. درج شروط ویژه در قراردادها
با گسترش استفاده از هوش مصنوعی، لازم است که در قراردادها شروط ویژه‌ای در مورد مسئولیت‌های مرتبط با این فناوری در نظر گرفته شود. این شروط می‌تواند شامل تعهدات تولیدکنندگان در قبال نقص‌ها، مسئولیت کاربران در استفاده از سیستم و حتی تعیین مکانیسم‌های حل اختلاف در موارد بروز مشکل باشد.
ب. حقوق مالکیت فکری و هوش مصنوعی
یکی دیگر از ابعاد حقوقی مهم، مسئله حقوق مالکیت فکری است. سوالاتی مانند اینکه آیا نتایج تولید شده توسط هوش مصنوعی مشمول حقوق مالکیت فکری هستند و اگر بله، چه کسی صاحب این حقوق است، از جمله موضوعاتی هستند که نیاز به بررسی دقیق دارند.
هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی (AI) به شاخه‌ای از علوم کامپیوتر گفته می‌شود که هدف آن ایجاد سیستم‌ها و برنامه‌هایی است که قادر به انجام وظایفی هستند که به طور معمول نیاز به هوش انسانی دارند. این وظایف شامل یادگیری از تجربیات، استدلال، حل معماها، درک زبان طبیعی و درک و تفسیر محیط اطراف می‌شود. به عبارت دیگر، هوش مصنوعی به سیستم‌هایی اطلاق می‌شود که می‌توانند اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنند، از آنها نتیجه‌گیری کنند و بر اساس آنها تصمیم‌گیری نمایند.
در گذشته، هوش مصنوعی بیشتر در زمینه‌های تکنولوژیکی و علمی مورد بحث بود، اما امروزه به دلیل تاثیر گسترده‌اش در صنایع مختلف، از جمله حقوق، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. به عنوان مثال، در حقوق، از هوش مصنوعی می‌توان برای تحلیل داده‌های حقوقی، پیش‌بینی نتایج پرونده‌ها، و حتی مشاوره‌های حقوقی استفاده کرد.
یکی از تعریف‌های جامع از هوش مصنوعی توسط کمیسیون اروپا ارائه شده است. بر اساس این تعریف، سیستم‌های هوش مصنوعی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند وظایف پیچیده‌ای را انجام دهند و در این مسیر، با استفاده از داده‌ها و تحلیل آنها، بهترین تصمیم ممکن را برای دستیابی به هدف اصلی خود بگیرند. این سیستم‌ها می‌توانند با یادگیری از تجربیات گذشته و با تحلیل تاثیر اعمال خود بر محیط، رفتار خود را بهبود دهند.
پیشینه نیاز به اجرای قانون هنگام استفاده از هوش مصنوعی
در سال‌های اخیر، پیشرفتهای چشمگیری در زمینه هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های مرتبط به‌ویژه در صنعت خودروسازی صورت گرفته است.
حادثه آریزونا: یک هشدار زودهنگام
در سال ۲۰۱۸، یک حادثه مرگبار در ایالت آریزونا آمریکا رخ داد که در آن یک خانم میان‌سال درحال رکاب زدن با دوچرخه‌اش با یکی از خودروهای آزمایشی شرکت اوبر برخورد کرد و جان خود را از دست داد. این حادثه توجه همگان را به مخاطرات احتمالی استفاده از خودروهای خودران جلب کرد.
پس از این تصادف، شرکت اوبر و خانواده متوفی برای حل اختلاف و جبران خسارت به توافق رسیدند و از رسیدگی حقوقی و دادگاه جلوگیری شد.
پیشرفت‌ها و محدودیت‌های کنونی
در حال حاضر، ساخت خودروهای خودران با استفاده از هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های پیشرفته ممکن شده است، اما این خودروها هنوز به‌طور کامل وارد بازار نشده‌اند. در آمریکا، تنها در برخی از ایالت‌ها اجازه استفاده محدود از این تکنولوژی وجود دارد و هنوز قوانین جامعی برای مدیریت و نظارت بر این فناوری به تصویب نرسیده است. این محدودیت‌ها نشان‌دهنده چالش‌های حقوقی و امنیتی مرتبط با استفاده گسترده از خودروهای خودران است.
نمونه‌ای از ایران: قدم‌های نخستین
در ایران نیز، در سال ۱۳۹۶، متخصصان شرکت دانش بنیان صنعت و فناوری هوشمند خلیج فارس موفق به تولید اولین خودروی ایرانی بدون راننده شدند. هرچند این خودرو هنوز به مرحله استفاده عمومی نرسیده است، اما این دستاورد نشان‌دهنده پتانسیل بالای ایران در این حوزه و نیاز به تدوین قوانین مشخص برای استفاده از این تکنولوژی در کشور است.
چشم‌انداز آینده: ضرورت قوانین حقوقی جدید
با توجه به پیشرفتهای سریع در حوزه خودروهای خودران و احتمال افزایش استفاده از آنها در آینده نزدیک، مسائل حقوقی مرتبط با تصادفات و حوادث این خودروها نیز بیشتر خواهد شد. این موضوع نیازمند تدوین و اجرای قوانینی جامع و دقیق است تا بتواند پاسخگوی چالش‌های حقوقی و اخلاقی این حوزه باشد. از این رو، در آینده نه‌چندان دور، تدوین قوانین جدید برای مدیریت و کنترل استفاده از هوش مصنوعی در خودروهای خودران به یک ضرورت تبدیل خواهد شد.
هوش مصنوعی و تحول در نظام حقوقی
پیشرفتهای هوش مصنوعی در حوزه حقوق و عدالت
امروزه هوش مصنوعی با بهره‌گیری از داده‌ها و الگوریتم‌های پیشرفته، نقشی اساسی در بهبود و تسریع فرآیندهای حقوقی ایفا می‌کند. این فناوری نوین، علاوه بر افزایش دقت و کارایی، در اجرای عدالت کیفری نیز تأثیر بسزایی دارد. بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان با به‌کارگیری سیستم‌های هوش مصنوعی در برخی از مراحل دادرسی و کیفری، شاهد تحولی بنیادین در نظام حقوقی خود هستند.
کاربرد هوش مصنوعی در حقوق جزا در آمریکا
در ایالات متحده، هوش مصنوعی حتی در حوزه حقوق جزا نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. به عنوان نمونه، از نرم‌افزارهای پیشرفتهای استفاده می‌شود که با تحلیل داده‌ها، ریسک تکرار جرم توسط مجرم را بررسی کرده و براساس آن تصمیم‌گیری می‌کنند.
ضرورت تدوین قوانین جزایی برای استفاده از هوش مصنوعی
بررسی چالش‌های خودروهای خودران و هوش مصنوعی در پزشکی
این چالش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
خودروهای خودران
- مسئولیت حوادث: در صورتی که یک خودرو خودران درگیر تصادف شود، تعیین مسئولیت حقوقی پیچیده می‌شود. آیا مسئولیت بر عهده مالک خودرو، تولیدکننده نرم‌افزار، یا شرکت سازنده خودرو است؟ این سوالات نیازمند قوانین جدید هستند که مرزهای مسئولیت را به وضوح تعریف کنند.
- حریم خصوصی و امنیت داده‌ها: خودروهای خودران مقدار زیادی داده جمع‌آوری و پردازش می‌کنند. این داده‌ها شامل مکان‌یابی، رفتار رانندگی، و حتی اطلاعات مربوط به مسافران است. قوانین باید اطمینان حاصل کنند که این داده‌ها به طور مناسب محافظت می‌شوند و از سوءاستفاده جلوگیری می‌شود.
- حقوق استفاده: برخی کشورها استفاده از خودروهای خودران را به شدت محدود کرده‌اند و این موضوع نیاز به تدوین قوانین دقیق‌تری دارد تا تعادل بین نوآوری و ایمنی عمومی حفظ شود.
هوش مصنوعی در پزشکی
- دقت و اعتمادپذیری تشخیص‌ها: اگر یک سیستم هوش مصنوعی تشخیص نادرستی دهد و منجر به آسیب یا مرگ بیمار شود، چه کسی مسئول است؟ آیا مسئولیت بر عهده پزشک، توسعه‌دهنده نرم‌افزار، یا بیمارستان است؟ این مسائل نیاز به قوانین روشنی دارند.
- حریم خصوصی و داده‌های پزشکی: استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی معمولاً مستلزم دسترسی به داده‌های حساس بیماران است. حفظ محرمانگی و جلوگیری از افشای غیرمجاز این داده‌ها اهمیت زیادی دارد و باید در قوانین مدنظر قرار گیرد.
- تصمیم‌گیری پزشکی: در برخی موارد، استفاده از هوش مصنوعی ممکن است به چالش‌های اخلاقی بینجامد، مانند تصمیم‌گیری در مورد ادامه یا توقف درمان. قوانین باید مرزهای استفاده از هوش مصنوعی را در این زمینه‌ها مشخص کنند.
هوش مصنوعی و چالش مسئولیت مدنی مبتنی بر تقصیر
مبانی مسئولیت مدنی در حقوق ایران
مسئولیت مدنی در حقوق ایران بر اساس قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹ و دیگر قوانین مرتبط، به سه عنصر اساسی تقسیم می‌شود: وجود ضرر، ارتکاب فعل زیان‌بار (تقصیر)، و رابطه سببیت.
وجود ضرر
در حقوق ایران، ضرری قابل جبران است که دارای ویژگی‌هایی مانند مسلم بودن، مستقیم بودن، شخصی بودن، و قابل پیش‌بینی بودن باشد. با ورود هوش مصنوعی به عرصه‌های مختلف، پیش‌بینی ضرر با چالش‌های جدیدی مواجه شده است.
به‌عنوان مثال، در صورت استفاده پزشک از دستگاه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای تشخیص بیماری، چگونگی اثبات ضرر و مسئولیت در صورت بروز خطا، پیچیده‌تر می‌شود. این چالش در سایر زمینه‌ها مانند خودروهای خودران نیز مطرح است، هرچند قوانین جدید در حوزه بیمه تا حدی از جبران خسارات اطمینان حاصل کرده‌اند.
ارتکاب فعل زیان‌بار (تقصیر)
مسئولیت مدنی در ایران عمدتاً بر مبنای تقصیر استوار است. در زمینه هوش مصنوعی، تعیین معیار تقصیر به چالشی مهم تبدیل می‌شود. برای مثال، اگر پزشکی با استفاده از هوش مصنوعی و بر اساس عرف جامعه پزشکی عمل کند، آیا می‌توان او را مقصر دانست؟
قانون مجازات اسلامی جدید، تقصیر را یکی از شروط مسئولیت پزشک دانسته است، اما باید توجه داشت که با گذشت زمان، استفاده از هوش مصنوعی به یک عرف معمول تبدیل خواهد شد و معیارهای تقصیر نیز ممکن است تغییر کنند.
رابطه سببیت
اثبات رابطه سببیت در مواردی که هوش مصنوعی نقش دارد، ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد. اگرچه در مواردی که انسان از ماشین استفاده می‌کند، اثبات رابطه سببیت مشابه سایر حوادث است، اما در مواردی که هوش مصنوعی باعث وقوع ضرر می‌شود، آیا می‌توان ماشین یا ربات را مسئول دانست؟ هوش مصنوعی انتخابی بر مبنای داده‌های موجود است و نه علیت سنتی، که این موضوع بحث‌های جدیدی را در رابطه با مسئولیت مدنی مطرح می‌کند.
راه‌حل‌های پیشنهادی برای چالش‌های مسئولیت مدنی هوش مصنوعی در ایران
نظریه مسئولیت محض
در ایران، مشابه این رویکرد در قانون حمایت از مصرف‌کنندگان خودرو مشاهده می‌شود، که در ماده ۳ آن، مسئولیت محض بر عهده عرضه‌کننده خودرو قرار گرفته است.
استفاده از بیمه اجباری
راه‌حل دیگر، اجباری کردن بیمه جبران خسارت برای کالاها و نرم‌افزارهایی است که بر مبنای یادگیری ماشین عمل می‌کنند. این اقدام می‌تواند به تولیدکنندگان نرم‌افزارها و سخت‌افزارها کمک کند تا از مسئولیت‌های ناشی از خطاهای احتمالی مصون بمانند.
بیمه اجباری می‌تواند به کاهش ترس از مسئولیت و در نتیجه، تشویق به پیشرفتهای علمی و فناوری منجر شود. با این شیوه، تولیدکنندگان می‌توانند با خیال راحت‌تری به توسعه فناوری‌های جدید بپردازند.
مسئولیت نیابتی
مسئولیت نیابتی یکی دیگر از راه‌حل‌های پیشنهادی است که می‌تواند برای جبران خسارت‌های ناشی از هوش مصنوعی مؤثر واقع شود. در این مدل، مسئولیت به نهاد یا شخصی واگذار می‌شود که رابطه‌ای با ایجادکننده خطا دارد، حتی اگر خود آن نهاد یا شخص مستقیماً مرتکب خطا نشده باشد.
این مفهوم مشابه با مسئولیت نیابتی در سیستم‌های حقوقی دیگر مانند ایالات متحده است و می‌تواند به ایجاد سازوکارهایی برای تخصیص مسئولیت به شرکت‌های طراحی و تولیدکننده هوش مصنوعی کمک کند. با این حال، باید توجه داشت که این نوع مسئولیت ممکن است موجب ایجاد موانع برای پیشرفتهای علمی و فناوری شود و به همین دلیل باید با دقت و در نظر گرفتن جوانب مختلف به کار گرفته شود.
کاربردهای هوش مصنوعی در امور قضایی: از تحقیق تا صدور حکم
استفاده از هوش مصنوعی در امور قضایی یکی از موضوعات جالب و چالش‌برانگیز در عصر حاضر است. این فناوری در حالی که می‌تواند به بهبود برخی فرآیندهای قضایی کمک کند، اما همچنان مسائل و نگرانی‌هایی را به همراه دارد که نیاز به بررسی دقیق دارند. در ادامه به برخی جنبه‌های کلیدی استفاده از هوش مصنوعی در امور قضایی پرداخته می‌شود:
شخصیت حقوقی هوش مصنوعی
شخصیت حقوقی هوش مصنوعی، به معنای قائل شدن حقوق و مسئولیت‌ها برای سیستم‌های هوش مصنوعی، موضوعی است که در حال حاضر در برخی کشورها مورد بررسی قرار گرفته است.
استفاده از هوش مصنوعی در مراحل مختلف دادرسی
مراحل کشف و تعقیب جرایم
هوش مصنوعی می‌تواند به کشف و تعقیب جرایم کمک کند، به شرطی که حریم خصوصی افراد رعایت شده و فرض بر برائت متهم حفظ شود. این فناوری می‌تواند به تجزیه و تحلیل داده‌های گسترده و شناسایی الگوهای مجرمانه کمک کند.
مرحله تحقیقات مقدماتی و قرارهای تأمین کیفری
در این مرحله، هوش مصنوعی می‌تواند به پیش‌بینی رفتار متهم در آینده کمک کند. به عنوان مثال، می‌تواند احتمال حضور متهم در جلسات دادرسی یا ارتکاب جرایم دیگر را تحلیل کند. این اطلاعات می‌تواند به قاضی در تصمیم‌گیری درباره آزادی موقت یا بازداشت متهم کمک کند.
استفاده از هوش مصنوعی در صدور حکم کیفری
مزایا و معایب استفاده از هوش مصنوعی در صدور حکم کیفری
- مزایا: برخی دانشمندان معتقدند که هوش مصنوعی می‌تواند به تسریع در فرآیند رسیدگی و صدور حکم کمک کند. این فناوری می‌تواند اطلاعات زیادی را به سرعت پردازش کرده و به قاضی در اتخاذ تصمیمات کمک کند. همچنین، هوش مصنوعی ممکن است کمک کند تا تصمیمات عادلانه‌تری در مقایسه با قضاوت‌های انسانی که ممکن است تحت تأثیر سوگیری‌های ناخودآگاه قرار گیرند، اتخاذ شود.
- معایب: منتقدان اشاره می‌کنند که الگوریتم‌های هوش مصنوعی ممکن است ناقص بوده و تبعیض‌ها و سوگیری‌های موجود در داده‌های آموزشی خود را منعکس کنند. همچنین، هوش مصنوعی به عنوان “جعبه سیاه” عمل می‌کند که تصمیمات آن به راحتی قابل فهم یا توضیح نیست. این موضوع می‌تواند منجر به مشکلات جدی در زمینه عدالت و پاسخ‌گویی شود.
رویکردهای استفاده از هوش مصنوعی در تعیین کیفر
- جایگزینی کامل هوش مصنوعی با سیستم قضایی: در این مدل، هوش مصنوعی به‌طور کامل قضاوت را به عهده می‌گیرد و نیازی به تشکیل جلسات انسانی نیست. این رویکرد به دلیل نگرانی‌های مربوط به دقت و انصاف، کمتر مورد پذیرش قرار می‌گیرد.
- انتخاب بین حکم هوش مصنوعی و قاضی: در این رویکرد، طرفین دعوا می‌توانند بین حکم هوش مصنوعی و قاضی انتخاب کنند. این مدل نیز با توجه به نگرانی‌هایی که ممکن است در مورد نابرابری و تعارض بین حکم هوش مصنوعی و قاضی وجود داشته باشد، کمتر پذیرفته شده است.
- استفاده از هوش مصنوعی به‌عنوان راهنما برای قضات: در این مدل، هوش مصنوعی به عنوان ابزار کمکی برای قضات عمل می‌کند و پیشنهادات آن می‌تواند به اتخاذ تصمیمات منسجم و اصولی کمک کند. این رویکرد به دلیل اینکه قضاوت نهایی همچنان در دست قاضی است، بیشتر مورد پذیرش قرار می‌گیرد.
وضعیت حقوقی هوش مصنوعی: تحلیل مقایسه‌ای بین ایران و ایالات متحده
هوش مصنوعی در مجموعه‌های حقوقی امروزی
با توجه به رشد سریع هوش مصنوعی (AI) و نفوذ آن در جنبه‌های مختلف زندگی، پرداختن به ابعاد حقوقی و مسئولیت‌های مرتبط با این فناوری امری ضروری است. در ادامه به بررسی وضعیت هوش مصنوعی در حقوق ایران و ایالات متحده آمریکا خواهیم پرداخت.
ماهیت و مبنای مسئولیت هوش مصنوعی در حقوق ایران
در نظام حقوقی ایران، مسئولیت‌های مدنی و حقوقی مرتبط با هوش مصنوعی هنوز به طور جامع و مشخص تعریف نشده‌اند. با توجه به این که قوانین خاصی در این زمینه وجود ندارد، به نظر می‌رسد که نیاز به تدوین قوانین و مقررات خاص برای تعیین مسئولیت‌های مدنی و کیفری ناشی از استفاده از هوش مصنوعی ضروری است.
برخی از چالش‌ها و نیازها در این زمینه شامل موارد زیر است:
- تعریف دقیق هوش مصنوعی و قابلیت‌های آن: به منظور تعیین مسئولیت‌ها و اختیارات قانونی، باید تعریف دقیقی از هوش مصنوعی و نوع فعالیت‌های آن ارائه شود.
- مسئولیت تولیدکنندگان و کاربران: باید مشخص شود که مسئولیت‌های ناشی از آسیب‌ها یا خسارت‌های ناشی از هوش مصنوعی به عهده چه کسانی است؛ آیا تولیدکنندگان، کاربران، یا هر دو.
- نظارت و تنظیم مقررات: ایجاد نهادهایی برای نظارت بر استفاده از هوش مصنوعی و تدوین مقررات لازم برای پیشگیری از سوءاستفاده و آسیب‌های احتمالی.
توجه به هوش مصنوعی در قوانین ایالات متحده آمریکا
در ایالات متحده، به رغم عدم وجود یک چارچوب قانونی جامع برای هوش مصنوعی در سطح فدرال، تلاش‌هایی برای تنظیم و راهنمایی استفاده از این فناوری در حال انجام است. در اینجا به برخی از اقدامات و قوانین مرتبط با هوش مصنوعی در آمریکا اشاره می‌شود:
الف. راهنماهای دولتی
- NIST (National Institute of Standards and Technology): این موسسه در حال توسعه چارچوب‌های استاندارد برای استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی است. این چارچوب‌ها به تعیین معیارهایی برای ارزیابی و کنترل کیفیت و امنیت هوش مصنوعی کمک می‌کنند.
- FTC (Federal Trade Commission): این کمیسیون دستورالعمل‌هایی برای استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی منتشر کرده است، به ویژه در زمینه‌های تجاری و حفاظت از حریم خصوصی.
ب. قوانین ایالتی
- کالیفرنیا: ایالت کالیفرنیا قوانین سخت‌گیرانه‌ای مانند قانون حریم خصوصی مصرف‌کنندگان کالیفرنیا (CCPA) را تصویب کرده است که می‌تواند به طور غیرمستقیم بر استفاده از هوش مصنوعی تاثیر بگذارد.
- ایلینوی: این ایالت قانون بیومتریک اطلاعات حریم خصوصی (BIPA) را تصویب کرده است که محدودیت‌هایی بر استفاده از تکنولوژی‌های تشخیص چهره و داده‌های بیومتریک اعمال می‌کند.
ج. فرمان‌های اجرایی و طرح‌های پیشنهادی
- فرمان اجرایی ۱۳۹۶۰: صادر شده توسط رئیس‌جمهور ترامپ در سال ۲۰۱۹، هدف آن افزایش هماهنگی بین نهادهای دولتی در زمینه تحقیق و توسعه هوش مصنوعی است.
- AI Initiative Act: طرحی برای ترویج و تقویت تحقیق و توسعه در زمینه هوش مصنوعی و ایجاد هماهنگی بین دولت، صنعت و دانشگاه‌ها.
د. مقررات بخش‌های خاص
- FDA (Food and Drug Administration): این سازمان مقرراتی برای استفاده از هوش مصنوعی در ابزارهای پزشکی تنظیم کرده است.
- DOT (Department of Transportation): این وزارتخانه راهنماها و مقرراتی برای استفاده از هوش مصنوعی در خودروهای خودران و سایر فناوری‌های حمل‌و‌نقل منتشر کرده است.
رویکرد اخیر پارلمان و کمیسیون اروپا در خصوص رژیم مسئولیت مدنی هوش مصنوعی
در دنیای امروز، هماهنگی قوانین با چالش‌های مربوط به هوش مصنوعی (AI) به‌ویژه اهمیت دارد. اتحادیه اروپا با تمرکز بر تنظیم مقررات مسئولیت مدنی برای فناوری‌های پیشرفته، به ویژه هوش مصنوعی، گام‌های مهمی برداشته است. قوانین قبلی در مورد موضوعاتی همچون هواپیماهای بدون سرنشین، نقطه شروع مناسبی برای پرداختن به مسائل مشابه در حوزه هوش مصنوعی بودند.
نظام مسئولیت مدنی هوش مصنوعی در اتحادیه اروپا
در اتحادیه اروپا، تا پیش از طرح پیشنهادی اکتبر ۲۰۲۰ پارلمان اروپا، نبود رویکرد واحد موجب بروز قوانین ملی متناقض شده بود. با این حال، این طرح جدید رژیم مسئولیت دوگانه‌ای را برای سیستم‌های هوش مصنوعی معرفی کرده است:
- سیستم‌های هوش مصنوعی با ریسک بالا: برای این دسته از سیستم‌ها، مسئولیت مدنی به‌صورت مسئولیت محض (strict liability) در نظر گرفته شده است. به این معنا که اپراتورها حتی بدون اثبات تقصیر نیز مسئول خواهند بود.
- سیستم‌های هوش مصنوعی با ریسک پایین‌تر: در مورد این سیستم‌ها، مسئولیت مدنی به‌صورت مسئولیت مبتنی بر تقصیر (faultbased liability) تعریف شده است. یعنی اپراتورها باید تقصیر خود را در ایجاد خسارت اثبات کنند.
همچنین، برای هر دو دسته، اصولی مانند مسئولیت مشترک و تضامنی اپراتورها در نظر گرفته شده است تا اطمینان حاصل شود که در مواردی که مسئولیت مشخص نیست، تمامی ذینفعان به‌طور مناسب مسئولیت خواهند داشت.
اصول اخلاقی و راهنمایی‌های پیشنهادی برای برنامه‌نویسان
با توجه به پیچیدگی‌ها و ابهامات هوش مصنوعی، حقوق‌دانان و سیاست‌گذاران تلاش کرده‌اند اصول اخلاقی و راهبردی برای توسعه‌دهندگان سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی تدوین کنند.
این اصول هدفشان تسهیل مسیر قانونی و اخلاقی برای استفاده از فناوری‌های جدید است. نمونه‌هایی از این اصول شامل:
- راهنمایی اخلاقی برای هوش مصنوعی قابل‌اعتماد از کمیسیون اتحادیه اروپا
- قواعد هوش مصنوعی پکن
- اضطراب جدی هوش مصنوعی آلمان
این مستندات در تلاش‌اند تا استانداردهای جهانی را در زمینه اخلاق و مسئولیت در هوش مصنوعی تعریف کنند و راهی برای پیشگیری از سوءاستفاده‌ها و مشکلات احتمالی فراهم کنند.
نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده
با گسترش سریع هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، چه در ایران و چه در سایر نقاط جهان، نیاز به قانون‌گذاری مؤثر و منطبق با قوانین ملی و بین‌المللی بیشتر از پیش احساس می‌شود. اگرچه در حال حاضر، فقدان قوانین جامع و لازم‌الاجرا برای مدیریت هوش مصنوعی و مسئولیت مدنی آن به وضوح مشهود است، اما رویکردهای پیشنهادی و اصول اخلاقی موجود می‌تواند در آینده نزدیک به حل این مسائل کمک کند.
در نتیجه، هماهنگی میان قوانین ملی و بین‌المللی، و همچنین پذیرش اصول اخلاقی و راهبردی، می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت مسئولیت‌های مرتبط با هوش مصنوعی ایفا کند.
گروه وکلای یاسا با تخصص در مسائل حقوقی و کیفری مرتبط با هوش مصنوعی، آماده است تا به شما و نزدیکانتان کمک کند. اگر با چالش‌های حقوقی در این حوزه روبرو هستید، می‌توانید از خدمات زیر بهره‌مند شوید:
- تحلیل دقیق پرونده‌ها: توسط وکلای مجرب و با سابقه در زمینه هوش مصنوعی.
- نمایندگی قانونی: در محاکم و فرآیندهای قضایی برای دفاع از حقوق شما.
- راهنمایی حقوقی و پیشگیرانه: برای جلوگیری از مشکلات آینده و مدیریت وضعیت حقوقی موجود.
برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی و بررسی وضعیت پرونده‌تان، وارد صفحه مشاوره حقوقی تلفنی شوید و با کارشناسان یاسا تماس بگیرید. تیم ما آماده است تا در هر مرحله از رسیدگی قانونی، شما را راهنمایی کند و به شما در حل و فصل مشکلات حقوقی کمک نماید.
