جرم جعل چیست؟
جرم جعل چیست؟
ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی
بنابر ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی، جعل به معنی انجام هر یک از فعالیت‌های زیر است:
- ساختن یک سند یا نوشته به صورتی که در واقعیت وجود ندارد.
- ساختن امضا یا مهر افراد رسمی یا غیررسمی به طور نادرست یا بدون اجازه آنها.
- تراش یا خراش دادن به یک سند یا نوشته به صورتی که مفاد آن تغییر کند.
- الحاق یا قلم زدن به یک سند یا نوشته به صورتی که مفاد آن تغییر کند.
- محو یا اثبات کردن بخشی از یک سند یا نوشته به منظور تغییر مفاد آن.
- سیاه کردن بخشی از یک سند یا نوشته به نحوی که مفاد آن تغییر یابد.
- تأخیر یا تقدیم تاریخ اسناد به منظور تغییر واقعیات زمانی.
- الصاق یک نوشته به یک نوشته دیگر به نحوی که مفاد آن دچار تغییر شود.
- استفاده از مهر یک فرد بدون اجازه وی.
اهمیت اصالت اسناد در استحکام روابط اجتماعی و اقتصادی
استحکام روابط اجتماعی و اقتصادی و حتی سایر جنبه‌های زندگی منوط به آن است که افراد جامعه بتوانند به صحت و اصالت نوشته‌ها و اسنادی که برای اهداف مختلف در اختیار آنهاست و یا بین آنها رد و بدل شده و مورد استناد قرار می‌گیرند، اطمینان داشته باشند.
جعل اسناد رسمی و جعل اسناد عادی و پیامدهای حقوقی آن
این پیشنهاد به استثناهایی مانند جعل اسکناس و تقلب در سکه اشاره می‌کند، که به دلیل پیامدهای گسترده‌تر و خطرات بالقوه بیشتر، همچنان باید به عنوان جرایم مستقل پیگرد قانونی داشته باشند.
خدمات گروه وکلای یاسا در دعاوی مربوط به جعل
گروه وکلای یاسا، با برخورداری از بهترین وکلای پایه یک دادگستری، آماده است تا در دعاوی مربوط به جعل، مشاوره‌های تخصصی و راهکارهای لازم کیفری و حقوقی را در اختیار مراجعین و موکلین خود قرار دهد.
خدمات ارائه شده توسط گروه وکلای یاسا شامل موارد زیر است:
مشاوره حقوقی دعاوی کیفری
ارائه مشاوره حقوقی دعاوی کیفری به صورت دقیق و جامع در زمینه جعل اسناد، به‌گونه‌ای که مراجعین با تمامی جنبه‌های حقوقی و کیفری این موضوع آشنا شوند.
راهکارهای کیفری و حقوقی
پیشنهاد راهکارهای موثر و کارآمد برای مقابله با جعل اسناد و دفاع از حقوق موکلین در مراجع قضایی.
پیگیری دعاوی
همراهی وکلای مجرب در تمامی مراحل پیگیری دعاوی جعل اسناد، از ابتدای تشکیل پرونده تا صدور حکم نهایی.
تعریف و بررسی جرم جعل در قانون تعزیرات
جعل در اصطلاح حقوقی به معنای ایجاد تغییرات غیرمجاز در اسناد، نوشته‌ها، مهرها، و سایر مدارک با هدف فریب دادن دیگران و کسب منافع ناحق است. این عمل در قانون مجازات اسلامی و قوانین مرتبط، به عنوان یک جرم شناخته شده و مجازات‌های خاصی برای آن تعیین شده است.
به‌طور کلی، جعل شامل موارد زیر می‌شود:
- تغییر یا تحریف اسناد رسمی یا غیررسمی.
- ساختن اسناد یا مدارک تقلبی.
- استفاده از اسناد جعلی با آگاهی از جعلی بودن آنها.
- تغییر در مهر، امضاء، یا علائم رسمی.
همانطور که اشاره شد، جعل با جرم کلاهبرداری شباهت‌هایی دارد، چرا که هر دو شامل تحریف حقیقت و توسل به تقلب برای رسیدن به منافع می‌شوند. به همین دلیل، در قوانین جزایی کشورها، این دو جرم معمولاً در فصل‌ها یا بخش‌های مشابهی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
جرم جعل در قانون ایران
تعریف و احکام قانونی
در قانون ایران تعریفی از جرم جعل به صورت صریح ارائه نشده است، بلکه احکام مربوط به انواع مختلف آن طی بیست ماده (ماده‌های ۵۲۳ الی ۵۴۲) در فصل پنجم قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۷۵ و نیز در قوانین گوناگون دیگر آورده شده‌اند.
ماده ۵۲۳ قانون تعزیرات در تعریف جرم جعل می‌گوید:
جعل و تزویر عبارتند از ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی یا خراشیدن یا تراشیدن بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی نوشته‌ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر این‌ها به قصد تقلب.
نقد و تحلیل ماده ۵۲۳ قانون تعزیرات
این ماده تعریفی جامع و دقیق از جرم جعل ارائه نمی‌دهد بلکه به ذکر مصادیقی از آن بسنده کرده است. علاوه بر این، با افزودن عبارت “و نظایر این‌ها” در بخش‌های انتهای ماده، که در ماده ۹۷ قانون مجازات عمومی و ماده ۲۰ قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۶۲ وجود نداشت، از دقت این ماده در تبیین مفهوم دقیق جعل کاسته است.
انواع جعل و مجازات‌های آن
برای شناخت انواع مختلف جرم جعل و مجازات‌های آن، باید به مواد دیگر قانون تعزیرات و همچنین قوانین دیگر مراجعه کنیم. در این مواد، انواع مختلف جعل و تزویر و همچنین مجازات‌های مربوط به هر کدام به تفصیل آورده شده است.
برای مثال:
- جعل اسناد رسمی: در صورت ارتکاب جرم جعل در اسناد رسمی، مجازات‌های سنگین‌تری نسبت به جعل اسناد عادی در نظر گرفته شده است.
- جعل اسناد عادی: این نوع از جعل مجازات‌های خفیف‌تری نسبت به جعل اسناد رسمی دارد.
- جعل مهر و امضا: ساختن یا استفاده غیرمجاز از مهر و امضای افراد، چه رسمی و چه غیررسمی، نیز جزء جرایم جعل محسوب می‌شود و دارای مجازات خاص خود است.
مصادیق جرم جعل چیست؟
ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی برخی از مصادیق جرم جعل را مشخص کرده و با افزودن عبارت “و نظایر این‌ها” بر انتهای ماده، بر عدم حصری بودن این موارد تاکید دارد. مصادیق مذکور عبارتند از:
ساختن نوشته یا سند
جاعل به ساختن یک نوشته یا سند (اعم از رسمی یا غیر رسمی) اقدام می‌کند. این نوشته‌ها می‌توانند شامل شناسنامه، گواهینامه، گذرنامه، دانشنامه، وصیت‌نامه، قرارداد و نظایر آن باشند.
ساختن این نوشته یا سند نیازی به جعل امضا ندارد، اما شرط لازم دیگر این است که نوشته یا سند قابلیت ضرر رساندن به غیر را داشته باشد.
نوشته الکترونیکی
علی‌رغم نبود تصریح قانونی در این مورد، به نظر می‌رسد که نوشته‌ها باید محدود به موارد کاغذی باشند، نه نوشته‌های الکترونیکی.
مواردی مانند دستکاری در پلاک اتومبیل طبق ماده ۷۲۰ قانون تعزیرات به عنوان جرم خاص پیش‌بینی شده‌اند.
تابلوی نقاشی
تابلوی نقاشی نوشته محسوب نمی‌شود و جعل آن نیازمند جعل امضای نقاش معروف است. بدون این کار، جاعل محسوب نمی‌شود، هرچند که در صورت فروش تابلوی جعلی به بهای اصلی، فرد کلاهبردار محسوب خواهد شد.
ساختن مهر یا امضای اشخاص
- قانونگذار ساختن مهر و امضا را نیز جعل محسوب کرده است.
- منظور از امضا، علامتی است که شخص زیر سند یا نوشته می‌گذارد.
- مهرامضاها به عنوان مهر محسوب می‌شوند و مشمول عنوان ساختن مهر هستند.
- صرف ساختن فیزیکی مهر، جعل محسوب نمی‌شود و باید از مهر استفاده نیز شود.
خراشیدن یا تراشیدن
خراشیدن و تراشیدن به معنای محو کردن حروف از روی سند است. تفاوت این دو در محو شدن بخشی از حروف یا کل کلمه است.
قلم بردن
در این حالت، چیزی به سند اضافه نمی‌شود، بلکه بخش‌هایی از سند ناخوانا یا خط زده می‌شود.
الحاق
در این مورد، چیزی به سند اضافه می‌شود، مثل اضافه کردن مبلغ به چک یا تغییر کلمه‌ای در سند.
محو یا اثبات یا سیاه کردن
منظور از محو کردن، پاک کردن نوشته با وسایل مختلف است. سوزاندن یا بریدن بخش‌هایی از سند نیز ممکن است تحت عنوان تخریب و نه جعل محسوب شود.
تقدیم یا تاخیر تاریخ سند
تغییر تاریخ سند به منظور فریب و جلوگیری از آثار قانونی مانند ممنوع‌المعامله بودن، جعل محسوب می‌شود.
الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر
این مورد شامل افزودن بخش‌هایی از یک نوشته به نوشته دیگر است تا یک سند واحد تلقی شود.
به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن
مرتکب، مهر دیگری را بدون اجازه صاحب آن مورد استفاده قرار می‌دهد. این مورد زمانی محقق می‌شود که نوشته یا سند قابلیت فریب دیگران و ورود ضرر را داشته باشد.
تغییر مفاد یا محتوای اسناد
جعل در اسناد مالی و بانکی
این نوع جعل شامل تغییر در اسناد مالی مانند چک‌ها، برات‌ها، سفته‌ها و اسناد بانکی است. این تغییرات می‌تواند شامل تغییر مبلغ، تغییر تاریخ سررسید، یا اضافه کردن امضا یا مهر جعلی باشد.
ماده ۶۷۳ قانون تعزیرات به طور خاص به سوء استفاده از سفید امضا یا سفید مهر اشاره دارد و مجازات آن را یک تا سه سال حبس تعیین کرده است.
جعل در اسناد هویتی
ساختن یا تغییر در اسناد هویتی مانند شناسنامه، کارت ملی، گذرنامه و گواهینامه رانندگی نیز از جمله مصادیق جعل است. این نوع جعل ممکن است شامل تغییر نام، تاریخ تولد، عکس، یا سایر اطلاعات هویتی باشد.
تغییر در اسناد رسمی دولتی
تغییر در اسناد رسمی دولتی مانند پروانه‌های ساختمانی، مجوزهای کسب و کار، و گواهی‌های رسمی نیز جرم جعل محسوب می‌شود. این تغییرات می‌تواند شامل افزودن یا حذف اطلاعات، تغییر مشخصات فنی یا دیگر اطلاعات موجود در سند باشد.
جعل در اسناد تحصیلی
ساختن یا تغییر در مدارک تحصیلی مانند دیپلم، مدرک دانشگاهی، گواهی‌های آموزشی و سایر اسناد تحصیلی نیز از جمله مصادیق جعل است. این نوع جعل ممکن است شامل تغییر نمرات، افزودن دوره‌های تحصیلی، یا صدور مدارک جعلی باشد.
جعل در اسناد تجاری و بازرگانی
این نوع جعل شامل تغییر در اسناد تجاری مانند فاکتورها، قراردادهای تجاری، اسناد گمرکی و سایر اسناد بازرگانی است. تغییرات ممکن است شامل تغییر مقدار کالا، ارزش مالی، مشخصات طرفین قرارداد یا شرایط قرارداد باشد.
جعل در اسناد مربوط به مالکیت
تغییر در اسناد مالکیت مانند سندهای ملکی، اسناد وسایل نقلیه، و سایر اسناد مربوط به مالکیت نیز جرم جعل محسوب می‌شود. این تغییرات می‌تواند شامل تغییر نام مالک، تغییر مشخصات ملک، یا تغییر در شرایط قراردادهای مرتبط با مالکیت باشد.
جعل در اسناد پزشکی
ساختن یا تغییر در اسناد پزشکی مانند گواهی‌های پزشکی، نتایج آزمایش‌ها، و مدارک مربوط به سلامت نیز از جمله مصادیق جعل است. این نوع جعل ممکن است شامل تغییر نتایج آزمایش‌ها، افزودن بیماری‌های جعلی، یا صدور گواهی‌های پزشکی جعلی باشد.
تقسیم‌بندی جرم جعل: بررسی جامع و دقیق
جرم جعل به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
جعل مادی
برخی از مصادیق جعل مادی که در ماده ۵۲۳ قانون تعزیرات آمده‌اند، عبارتند از:
- جعل احکام، امضا، مهر، فرمان یا دستخط مقامات دولتی: این نوع جعل شامل تغییر یا ساختن جعلی این موارد است.
- جعل محکم منگنه یا علامت شرکت‌ها، موسسات، ادارات دولتی و نهادهای انقلاب اسلامی: تغییر یا ساختن جعلی این علائم و محکم‌ها نیز در این دسته قرار می‌گیرد.
- جعل احکام دادگاه، اسناد خزانه دولتی و علائم عیار طلا و نقره: تغییر یا ساختن جعلی این اسناد و علائم به عنوان جعل مادی محسوب می‌شود.
- جعل اسکناس‌های رایج داخلی و خارجی، اسناد بانکی و اوراق بهادار: دستکاری یا ساختن جعلی این موارد نیز در زمره جعل مادی است.
- جعل مدارک تحصیلی: تغییر یا ساختن جعلی مدارک تحصیلی نیز در این دسته قرار دارد.
- جعل در اسناد و نوشته‌های غیر رسمی: این نوع جعل شامل تغییر یا ساختن جعلی اسناد غیر رسمی است.
- جعل در اسناد و نوشته‌های رسمی: دستکاری یا ساختن جعلی اسناد رسمی نیز در این دسته جای می‌گیرد.
- عکسبرداری از اوراق و مدارک: این نوع جعل شامل تهیه نسخه‌های جعلی از اسناد و مدارک است.
- جعل گواهی پزشکی: تغییر یا ساختن جعلی گواهی‌های پزشکی نیز به عنوان جعل مادی شناخته می‌شود.
- شرکت در آزمون به جای دیگری یا شرکت دادن دیگری به جای خود: این نوع جعل شامل تقلب در آزمون‌ها است.
- صدور گواهینامه خلاف واقع: دستکاری یا ساختن جعلی گواهینامه‌ها نیز در این دسته قرار دارد.
جعل معنوی
بر اساس ماده ۵۳۴ قانون تعزیرات، جعل معنوی شامل اعمال زیر است:
- تغییر موضوع یا مضمون: تغییر دادن موضوع یا محتوای اصلی سند به طور متقلبانه.
- تحریف گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی: تغییر یا تحریف گفته‌ها و نوشته‌های مقامات رسمی.
- تحریف تقریرات یکی از طرفین: تغییر یا تحریف گفته‌های یکی از طرفین در سند.
- امر باطلی را صحیح یا صحیح را باطل جلوه دادن: نشان دادن امور باطل به عنوان صحیح و بالعکس.
- چیزی را که به آن اقرار نشده، اقرار جلوه دادن: نمایش دادن چیزی که به آن اقرار نشده به عنوان اقرار.
مجازات جرم جعل در قانون مجازات اسلامی
کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی در مواد ۵۳۲ تا ۵۳۶ به توضیح مجازات جرم جعل پرداخته است. مجازات جعل بستگی به نوع سند (رسمی یا غیررسمی) و همچنین سمت داشتن یا نداشتن جاعل دارد.
به صورت کلی، مجازات جعل اسناد را می‌توان به دو دسته تقسیم‌بندی کرد:
مجازات جعل اسناد رسمی و مجازات جعل اسناد غیررسمی.
مجازات جعل سند رسمی
مطابق ماده ۵۳۲ قانون مجازات اسلامی، جعل اسناد رسمی توسط افراد وابسته به ارگان‌های دولتی صورت می‌پذیرد. جاعل به جزای نقدی و حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.
این مجازات برای جلوگیری از سوء استفاده افرادی که دسترسی به اسناد رسمی دارند و می‌توانند از موقعیت خود برای انجام اعمال مجرمانه استفاده کنند، تعیین شده است. همچنین، این مجازات به نوعی هشدار برای کارمندان دولتی است که از موقعیت خود سوء استفاده نکنند و به حفظ اعتبار و صحت اسناد رسمی اهمیت بدهند.
مجازات جعل سند رسمی توسط افراد غیررسمی
مجازات جعل اسناد مرتبط با وظایف مأموران دولتی
مطابق ماده ۵۳۴ قانون مجازات اسلامی، هرگاه مأمورین دولتی در انجام وظایف خود مرتکب جعل شوند، علاوه بر مجازات‌های مقرر در قانون، به انفصال دائم از خدمات دولتی نیز محکوم خواهند شد. این مجازات نشان‌دهنده اهمیت بالای حفظ امانت و صداقت در وظایف دولتی و جلوگیری از هرگونه سوء استفاده از موقعیت شغلی است.
مجازات جعل احکام، امضاها و دست خط‌ها
مطابق ماده ۵۳۵ قانون مجازات اسلامی، هرگونه جعل و تزویر در احکام، امضاها و دست‌خط‌ها نیز مشمول مجازات‌های سنگینی مانند حبس و جزای نقدی است. این ماده به منظور حفاظت از اصالت و صحت اسناد شخصی و حقوقی افراد و جلوگیری از هرگونه تقلب و تزویر در امور مربوط به این اسناد وضع شده است.
مجازات جعل سند عادی
مطابق ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی، هر گاه شخصی سند عادی را جعل نماید یا با علم به جعلی بودن آن را مورد استفاده قرار دهد، به جزای نقدی و حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد. این مجازات برای جلوگیری از سوء استفاده افراد از اسناد عادی و به منظور حفظ نظم و امنیت جامعه در نظر گرفته شده است. این مجازات شامل هرگونه سند عادی مانند قراردادهای شخصی، چک‌ها و اسناد تجاری نیز می‌شود.
اقسام طرح دعوای جعل
در نظام حقوقی ایران، دعاوی مرتبط با جعل اسناد به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- دعاوی کیفری جعل
- دعاوی حقوقی جعل
این تقسیم‌بندی بر اساس نوع پیگیری و رسیدگی به مسئله جعل انجام می‌شود و هر کدام از این دعاوی شرایط و مراحل خاص خود را دارند.
دعاوی کیفری جعل
در صورتی که شخصی ادعا کند سندی به زیان او جعل شده است و این ادعا را به عنوان شکایتی کیفری مطرح کند، یا دادسرا با آگاهی از وقوع جعل، فرد جاعل را تحت پیگرد کیفری قرار دهد، پرونده به مراجع کیفری ارجاع می‌شود.
مراحل دعاوی کیفری جرم جعل
- تقدیم شکایت: شکایت به دادسرا یا پلیس قضایی تقدیم می‌شود.
- تحقیقات اولیه: دادسرا تحقیقات اولیه را آغاز می‌کند و در صورت لزوم، از کارشناسان رسمی دادگستری برای بررسی سند استفاده می‌کند.
- صدور کیفرخواست: در صورت احراز جعل، دادسرا کیفرخواست صادر می‌کند و پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می‌شود.
- دادرسی: دادگاه کیفری با بررسی شواهد و مدارک، حکم نهایی را صادر می‌کند.
دعاوی حقوقی جعل
مراحل دعاوی حقوقی جعل
- اقامه دعوا: دادخواست به دادگاه حقوقی تقدیم می‌شود.
- رسیدگی اولیه: دادگاه حقوقی رسیدگی اولیه را انجام می‌دهد و در صورت لزوم، دستور کارشناسی صادر می‌کند.
- بررسی کارشناسی: کارشناسان رسمی دادگستری سند را بررسی و نظر کارشناسی خود را ارائه می‌دهند.
- دادرسی: دادگاه حقوقی با بررسی مدارک و نظر کارشناسی، حکم نهایی را صادر می‌کند.
تفاوت‌های اصلی بین دعاوی کیفری و حقوقی
هدف
هدف دعاوی کیفری، مجازات جاعل و تأمین امنیت عمومی است، در حالی که هدف دعاوی حقوقی، جبران خسارت و رفع نگرانی فرد زیان‌دیده است.مرجع رسیدگی
دعاوی کیفری در دادسرا و دادگاه‌های کیفری بررسی می‌شوند، در حالی که دعاوی حقوقی در دادگاه‌های حقوقی مطرح می‌شوند.
پیامد
این دو مسیر قانونی برای طرح دعوای جعل، به افراد امکان می‌دهد تا بر اساس شرایط و نیازهای خود، بهترین راهکار را برای مقابله با جعل اسناد انتخاب کنند.
این دعاوی ممکن است شامل مواردی نظیر:
- جعل اسناد و اوراق:
اگر شما یا شرکت شما متهم به جعل اسناد یا اوراق حقوقی هستید، وکلا می‌توانند به شما کمک کنند تا حقایق را اثبات کنید و دفاع مناسبی را ارائه دهید. - آثار حقوقی و مالی:
این ممکن است شامل خسارات مالی، افت اعتبار، یا تأثیرات حقوقی دیگری باشد که ناشی از جعل شده باشد. وکلا می‌توانند به شما کمک کنند تا این آثار را ارزیابی کنید و اقدامات قانونی مربوطه را انجام دهید. - جنایات کیفری:
اگر موضوع به جرم و جنایت کیفری ارتباط دارد، وکلا می‌توانند به شما در دفاع در دادگاه کمک کنند و به شما راهنمایی کنند که چگونه بهترین دفاع را ارائه دهید.
برای دریافت مشاوره حقوقی بیشتر و تعیین اقدامات لازم، پیشنهاد می‌شود که با گروه حقوقی یاسا تماس بگیرید و موضوع خود را با ما مطرح کنید.
