راهنمای طرح طبقه بندی مشاغل
طرح طبقه بندی مشاغل چیست؟
طرح طبقه بندی مشاغل به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و رویه‌ها اطلاق می‌شود که توسط وزارت کار و امور اجتماعی تدوین و به مرحله اجرا درمی‌آید.
این طرح به منظور بهبود شرایط کاری، ارتقاء حقوق و مزایای کارکنان، جلوگیری از بهره‌کشی از کار دیگری، افزایش بهره‌وری و ایجاد تعادل مناسب در بازار کار تهیه می‌شود.
اجزاء اصلی طرح طبقه بندی مشاغل
اجزاء اصلی طرح طبقه بندی مشاغل عبارتند از:
شرح وظایف
تعریف دقیق و صریح از وظایف و مسئولیت‌های هر شغل در کارگاه یا سازمان.
شرایط احراز
معیارها و شرایط مورد نیاز برای انجام هر شغل، از جمله مهارت‌ها، تحصیلات و تجربیات موردنیاز.
ارزیابی شغل
سیستمی برای ارزیابی عملکرد و اجرای بهترین شغل‌ها در یک سازمان.
دستورالعمل اجرایی طرح
راهنمایی برای اجرای طرح در کارگاه‌ها و سازمان‌ها، شامل مراحل اجرا و نحوه اجرای شرایط و وظایف.
جدول مزد
تعیین میزان حقوق و مزایای مرتبط با هر شغل، شامل دستمزد و مزایا.
تغییرات جداول مزد
در صورت تغییر حداقل مزد در مناطق و صنایع، اعمال تغییرات مربوط به جداول مزد.
سایر ضوابط فنی
دستورالعمل‌ها و مقررات فنی مربوط به اجرای طرح طبقه بندی مشاغل.
طرح طبقه بندی مشاغل به عنوان یک ابزار قانونی و سازمانی به کار می‌رود تا به بهبود شرایط کاری و تعادل در بازار کار کمک کند.
مراحل اجرای طرح طبقه بندی مشاغل
مراحل اجرای طرح طبقه بندی مشاغل به ترتیب ذکر شده است. در ادامه توضیحات هر مرحله را بیشتر می‌یابید:
تهیه طرح
انتخاب دفتر مشاوره فنی (طراح)
انتخاب دفتر مشاوره فنی مجاز از بین دفاتر مشاوره فنی طبقه بندی مشاغل مورد تایید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.
انعقاد قرارداد
انعقاد قرارداد با مشاور منتخب بر اساس فرم قرارداد وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی.
اخذ تاییدیه قرارداد از وزارت مذکور (اداره کل روابط کار و جبران خدمت).
تشکیل کمیته طبقه بندی مشاغل
تشکیل کمیته طبقه بندی مشاغل براساس ضوابط مربوط و معرفی به وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی یا ادارات کل تابعه.
بررسی نمودار سازمانی
بررسی نمودار سازمانی موجود با طراحی نمودار سازمانی توسط مشاور و تایید آن توسط کارفرما (مدیریت).
آموزش اعضای کمیته
آموزش اعضای کمیته توسط مشاور برای آماده سازی آنان جهت شرکت در آزمون مربوط.
این مرحله ممکن است به موازات بررسی نمودار سازمانی نیز انجام شود.
توزیع پرسشنامه‌ها و انجام مصاحبه
توزیع پرسشنامه‌های شناخت شغل و انجام مصاحبه و مشاهده توسط مشاور و کمک عوامل مدیریت و کمیته طبقه بندی مشاغل.
ارزشیابی مشاغل
ارزیابی و تعیین امتیازات عوامل هر شغل با استفاده از اقدامات گام ششم.
تعیین مجموع امتیازات هر یک از طبقات شغلی و تعیین گروه و تنظیم فهرست تخصیص امتیازات مشاغل توسط مشاور.
تنظیم و تدوین شناسنامه‌های شغل
تنظیم و تدوین شناسنامه‌های شغل ها و پست‌ها (در صورتی که طرح با روش تفکیک پست از شغل تهیه می‌شود) توسط مشاور و با همکاری عوامل مدیریت و کمیته طبقه بندی مشاغل.
تجمیع مستندات
تجمیع مستندات تهیه شده (نمودار سازمانی، شناسنامه‌های شغل، فهرست تخصیص امتیازات و ضوابط و دستورالعمل‌های اجرایی) در یک مجلد به عنوان پیش‌نویس مرحله اول و ارسال به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یا اداره کل تابعه مربوطه، طی نامه‌ای با امضای مدیریت.
کلیه مستندات بالا به استثنای نمودار سازمانی باید توسط اعضای کمیته طبقه بندی مشاغل و مشاور امضا شوند.
تجلید مستندات
تجلید مستندات مذکور پس از اخذ تاییدیه مرحله اول از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و ارسال برای اخذ و الصاق تاییدیه نهایی مرحله اول.
اجرای طرح
بررسی و تعیین شغل افراد و طبقه شغلی
بررسی و تعیین شغل هر کارکنان توسط مدیریت یا عوامل وی، مدیران و سرپرستان، کمیته طبقه بندی مشاغل و با مشارکت مشاور.
تعیین و مشخص نمودن مزد ثابت
- تعیین مزد ثابت هر کارکنان در ماهی که طرح به تایید رسیده است.
- جمع‌آوری اطلاعات پرسنلی هر کارکنان.
تنظیم لیست تطبیق
تنظیم لیست تطبیق کارکنان با طرح، شامل مزد مبنا، ارقام مثبت و منفی مزد و سایر آیتم‌های مزدی.
اخذ تاییدیه اجرای طرح
- ارسال مستندات مرحله دوم به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای درخواست تایید اجرای طرح.
- اخذ تاییدیه اجرای طرح از وزارت.
صدور احکام کارکنان
- تهیه و صدور احکام کارکنان بر اساس مزد مشخص شده در لیست تطبیق.
- ابلاغ احکام به کارکنان توسط اداره امور اداری.
توضیحات:
- برخی از مراحل ممکن است همزمان یا به موازات یکدیگر انجام شوند.
- انجام مرحله دوم معتمد به تصویب مرحله اول است.
- تعهد مشاور با اخذ تاییدیه نهایی اجرای طرح پایان می‌یابد.
- مشاور ممکن است برای رسیدگی به مسائل پس از طرح (اعتراضات یا ابهامات) با کارفرما همکاری کند.
- برای طرح‌های بازنگری گلی (جایگزینی طرح جدید به جای طرح قبلی)، بسیاری از مراحل مشابه مراحل بالا انجام می‌شود.
دفاتر مشاوره فنی طبقه بندی مشاغل
تعهد کارفرما
طبق ماده ۴۹ قانون کار، کارفرمایان ملزم به تهیه و اجرای طرح طبقه بندی مشاغل در کارگاه‌های خود با همکاری کمیته طبقه بندی مشاغل و دفاتر مشاوره فنی هستند.
ملاحظات در قانون
در قانون، اشخاص ذی‌صلاح (که به عنوان دفاتر مشاوره فنی طبقه بندی مشاغل معرفی شده‌اند) برای ادامه کار دفتر مشاوره فنی در زمینه اجرا و به‌روزنگه‌داشتن طرح شناخته شده‌اند.
آیین‌نامه تشکیل و فعالیت دفاتر
طبق ایین‌نامه تشکیل و فعالیت دفاتر مشاوره فنی طبقه بندی مشاغل، افراد با شرایط ویژه می‌توانند با گذراندن آزمون کتبی و دوره کارآموزی به نام کارشناس (طراح) طبقه بندی مشاغل شوند.
صلاحیت تخصصی
کارشناسان طبقه بندی مشاغل با اخذ تاییدیه از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی صلاحیت تخصصی خود را تایید می‌کنند و مجاز به ایجاد دفاتر مشاوره فنی طبقه بندی مشاغل می‌شوند.
محدودیت در انعقاد قرارداد
این اشخاص محدودیت در انعقاد قراردادها دارند و تنها مجاز به انعقاد قرارداد با واحدهای مشمول قانون کار هستند.
هماهنگی با اداره کل
کارشناسان در تمام مراحل تهیه و اجرای طرح با اداره کل روابط کار و جبران خدمت هماهنگی لازم را انجام می‌دهند.
تعیین تعرفه‌ها
تعرفه‌های مرتبط با تهیه طرح‌های طبقه بندی مشاغل بر اساس تصمیمات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعیین و ابلاغ می‌شود.
سهیمه سالانه
هر کارشناس محدودیت در سهیمه سالانه دارد و مجاز به انعقاد قرارداد بیش از سهیمه تعیین شده نیست.
تطبیق با قوانین
این اشخاص ملزم به رعایت ضوابط، دستورالعمل‌ها و رویه‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در زمینه فعالیت خود هستند.
همکاری با کارفرما
در موارد لزوم، ممکن است از این اشخاص خواسته شود که پس از تصویب نهایی طرح، به رسیدگی به مسائل پس از طرح همکاری نمایند، از جمله رسیدگی به اعتراضات یا ابهامات کارکنان.
ارتباط با اداره کل
کارشناسان در طول مراحل مختلف، ارتباط مستمر با اداره کل روابط کار و جبران خدمت را حفظ می‌کنند.
تعیین تعرفه‌ها
تعیین تعرفه‌های مرتبط با تهیه طرح‌های طبقه بندی مشاغل (به جز تعرفه‌های سازماندهی و هزینه‌های جانبی) توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام می‌شود.
کمیته‌های طبقه‌بندی مشاغل
تشکیل کمیته‌ها
کمیته‌های دائمی طبقه‌بندی مشاغل با هدف اجرای طرح‌های طبقه‌بندی مشاغل و مشارکت در فرآیند تهیه و اجرای این طرح‌ها تشکیل می‌شوند. این کمیته‌ها به عنوان بازوهای اجرایی طرح‌های طبقه‌بندی مشاغل عمل می‌کنند.
نظام مدیریت مشارکتی
این کمیته‌ها بر اساس نظام مدیریت مشارکتی فعالیت می‌کنند و در تهیه، اجرا و حفظ طرح‌های طبقه‌بندی مشاغل مشارکت دارند.
تشکیل کمیته‌ها در کارگاه‌ها
هر کارگاه پس از شروع عملیات تهیه طرح در دفاتر مشاوره فنی، باید کمیته‌ای مشابه تشکیل دهد.
ترکیب اعضا
کمیته‌ها از پنج نفر تشکیل شده‌اند، که دو نفر نماینده مدیریت، دو نفر نماینده کارکنان، و یک نفر نماینده سرپرستان هستند.
انتخاب و فعالیت کمیته‌ها
نحوه انتخاب و فعالیت کمیته‌ها در دستورالعمل صادره توسط اداره کل بهره‌وری و مزد وزارت کار و امور اجتماعی تعیین شده است.
آموزش اعضا
افراد کمیته باید پس از طرح آموزش‌های لازم، در آزمون‌های مقرر شرکت کرده و موفقیت حاصل کنند.
اعتبارنامه صلاحیت
در صورت قبولی در آزمون‌ها، اعتبارنامه تایید صلاحیت برای عضویت در کمیته‌های طبقه‌بندی مشاغل به آنان اعطا می‌شود.
دائمی بودن کمیته‌ها
این کمیته‌ها در کارگاه‌های مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل دائمی هستند و در صورت تغییر هر یک از اعضا، عضو یا اعضای جدید بایستی مجدداً تایید صلاحیت شوند.
استمراری بودن فعالیت
علی‌رغم تغییر اعضا، فعالیت کمیته‌ها در کارگاه‌ها به صورت استمراری ادامه دارد و همواره به تحقق اهداف طرح کمک می‌کنند.
مشارکت نمایندگان
نمایندگان مدیریت، کارکنان و سرپرستان در این کمیته‌ها با مشارکت فعّال خود به اجرای طرح‌ها کمک می‌کنند.
محدودیت در قراردادها
اعضای کمیته‌ها محدودیت در انعقاد قراردادها دارند و تنها مجاز به انعقاد قرارداد با واحدهای مشمول قانون کار هستند.
هماهنگی با اداره کل
کمیته‌ها در طول فعالیت خود با اداره کل روابط کار و جبران خدمت هماهنگی دائمی دارند.
آگاهی از حقوق کاری
آگاهی از حقوق کاری به افراد در چند زمینه اصلی کمک می‌کند:
مشخص کردن حد وظایف و مسئولیت‌ها
آگاهی از حقوق کاری به افراد این امکان را می‌دهد تا وظایف و مسئولیت‌های خود را به دقت و به درستی مشخص کنند. این شامل مواردی مانند ساعات کاری، وظایف اصلی، و تعهدات اختصاصی در محیط کار است.
استفاده از حقوق و مزایا
شناخت حقوق و مزایای کاری، از جمله حقوق پایه، بیمه‌ها، مرخصی‌ها و مزایا، به افراد این امکان را می‌دهد تا به بهترین نحو از این مزایا بهره‌مند شوند و حقوق و مزایای خود را جلب کنند.
مقاومت در برابر بهره‌برداری غیرمتعارف
آگاهی از حقوق کاری به افراد ابزاری قدرتمند در دست دادن قدرت به آن‌ها می‌شود تا در مقابل بهره‌برداری غیرمتعارف کارفرما مقاومت نشان دهند. این می‌تواند شامل ساعات اضافه غیرقانونی، شرایط کاری نا مناسب یا سایر تخلفات باشد.
با اطلاع از حقوق کاری، افراد قادر به دفاع از حقوق خود می‌شوند و بهبود شرایط کاری خود را فراهم می‌کنند.
افراد مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل
افراد مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل عبارتند از:
کارگاه‌های با بیش از ۵۰ کارگر
اگر یک کارگاه بیش از ۵۰ کارگر داشته باشد، این کارگاه مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل می‌شود. این شامل صنایع و واحدهای تولیدی با تعداد کارگران بالا است.
شرکت‌های خدماتی به عنوان پیمانکار یا تأمین‌کننده نیروی انسانی
شرکت‌های خدماتی که به عنوان پیمانکار یا تأمین‌کننده نیروی انسانی با دستگاه‌های اجرایی همکاری دارند، نیز مشمول طرح طبقه‌بندی مشاغل می‌شوند.
این ممکن است شامل شرکت‌هایی باشد که نیروی انسانی را به شرکت‌ها یا کارگاه‌ها ارائه می‌دهند.
این طرح با هدف ایجاد استانداردهای حقوقی و مزایای کاری برای افراد در کارگاه‌ها و واحدهای صنعتی با ابعاد بزرگ و شرکت‌های خدماتی با همکاری با دستگاه‌های اجرایی اجرا می‌شود.
اهداف اصلی طرح طبقه‌بندی مشاغل
اهداف اصلی طرح طبقه‌بندی مشاغل عبارتند از:
رفع نارضایتی در مجموعه‌ها
با ارائه حقوق و مزایای استاندارد که بر اساس دانش، تخصص و سابقه کار افراد مشخص می‌شود، هدف از این طرح رفع نارضایتی در میان کارکنان و ایجاد تعادل و عدالت در پرداخت حقوق و مزایا است.
جلوگیری از استخدام افراد ناکارآمد
با افراز افراد بر اساس دانش و تخصص، این طرح جلوگیری از استخدام افراد ناکارآمد در جایگاه‌های نامناسب را هدف قرار داده است.
کاهش اختلافات بین کارکنان و مدیران
ایجاد استانداردهای حقوقی و مزایای کاری باعث کاهش اختلافات و تعارضات ممکن بین کارکنان و مدیران می‌شود.
مشخص‌شدن حوزه اختیارات هر فرد
با تعیین وظایف و حقوق به وضوح، هر فرد در جایگاه شغلی خود می‌داند چه مسئولیت‌ها و اختیاراتی دارد.
جلوگیری از انتظارات غیرقانونی کارفرما
این طرح جلوگیری از انتظارات غیرقانونی کارفرما نظیر انجام چند وظیفه با دستمزد یک جایگاه شغلی را به عنوان یکی از اهداف اصلی خود مطرح کرده است.
